Skip to main content

Κείμενο Σχετικά με Κυπριακή Ελληνική και Μπιενάλε - Γλωσσολογική Εταιρεία Κύπρου (2025)

Η Γλωσσολογική Εταιρεία Κύπρου εκφράζει τον έντονο προβληματισμό της για τον δημόσιο λόγο περί γλώσσας που αναπτύχθηκε τις τελευταίες ημέρες με αφορμή την απόσυρση του βιβλίου «Στες πέτρες» από τη 19η Διεθνή Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής στη Βενετία. Η έντονη και συχνά φορτισμένη αντιπαράθεση που παρατηρείται ανέδειξε πλήθος παρανοήσεων και επιστημονικά αστήρικτων απόψεων γύρω από την κυπριακή ελληνική και τη θέση της στον δημόσιο λόγο και την κυπριακή κοινωνία.

Ως ο επιστημονικός φορέας εκπροσώπησης των γλωσσολόγων στην Κύπρο, οφείλουμε να συμβάλουμε στη δημόσια συζήτηση αποσαφηνίζοντας κρίσιμες έννοιες και αναδεικνύοντας τεκμηριωμένες επιστημονικές θέσεις.

Ένα ζήτημα που προκάλεσε σύγχυση στον κόσμο αυτές τις μέρες ήταν και τα γλωσσωνύμια που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για αναφορά στις γλωσσικές ποικιλίες της Κύπρου και συγκεκριμένα οι όροι «κυπριακή ελληνική» και «κυπριακή τουρκική» (καθώς και οι εναλλακτικές ονομασίες που μπορεί να βρει κανείς σε καθημερινό ύφος, συγκεκριμένα «ελληνοκυπριακά» και «τουρκοκυπριακά» αντίστοιχα). Σημειώνουμε πως η χρήση όρων όπως «κυπριακή ελληνική» (Cypriot Greek) συνιστά καθιερωμένη πρακτική στη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία και δεν υποδηλώνει την ύπαρξη ξεχωριστής γλώσσας ή την αξίωση επίσημου καθεστώτος. Αντιθέτως, ο όρος «κυπριακή ελληνική» αποτελεί ουδέτερο γλωσσολογικό όρο που περιγράφει μια γλωσσική ποικιλία της ελληνικής, ανάλογο με όρους όπως «καναδική γαλλική» ή «μαροκινή αραβική».

Η αντίδραση απέναντι στην κυπριακή, είτε μέσω ρητής απαξίωσης και περιφρονητικών χαρακτηρισμών είτε μέσω συγκεκαλυμμένης υποτίμησης του τύπου «εγώ εκτιμώ τη διάλεκτο, αλλά...» συνδέεται με ιστορικά και ιδεολογικά φορτισμένες αντιλήψεις περί γλωσσικής «κανονικότητας» και «ορθότητας». Η ταύτιση της κοινής νεοελληνικής με τη λογική, την παιδεία και την εθνική καθαρότητα αναπαράγει μοτίβα του ελληνικού γλωσσικού ζητήματος του 19ου και 20ού αιώνα, τα οποία έχουν πλέον επιστημονικά ξεπεραστεί.

Βασική αρχή της επιστήμης της γλωσσολογίας είναι πως κάθε γλωσσική ποικιλία, είτε αυτή την ονομάσουμε «γλώσσα» είτε «διάλεκτο» είτε «ιδίωμα» είτε «patois» κ.λπ. μπορεί δυνητικά να εκφράσει τα πάντα, καθώς δεν υπάρχουν ούτε ανώτερες και κατώτερες γλωσσικές ποικιλίες, ούτε λιγότερο ή περισσότερο εκφραστικές και πλούσιες. Επομένως, και η κυπριακή ελληνική, όπως και κάθε άλλη φυσική γλωσσική ποικιλία, είναι απολύτως ικανή να εκφράσει κάθε είδος νοήματος σε κάθε επίπεδο λόγου: προφορικό, γραπτό, λογοτεχνικό, επιστημονικό.

Η αντίδραση στη χρήση της κυπριακής ελληνικής στο δημόσιο πεδίο προδίδει μια φοβική και αστυνομευτική λογική, που επιδιώκει τον περιορισμό της γλωσσικής έκφρασης και της πολυφωνίας, κάτι που είναι επιζήμιο για την ελληνική γλώσσα. Επιπλέον, το να στιγματίζεται η χρήση της κυπριακής ως ιδεολογική πράξη, ενώ η επιλογή της κοινής νεοελληνικής να προβάλλεται ως «φυσιολογική» και «ουδέτερη», είναι από μόνο του ιδεολογική πράξη ―η διαφορά είναι, απλώς, πως η δεύτερη είναι εδραιωμένη ως κυρίαρχη ιδεολογία.

Είναι, επίσης, αντιφατικό να υποστηρίζεται η αντιεπιστημονική και ιδεολογικά εμφορούμενη άποψη ότι η χρήση της κυπριακής μπορεί να επιφέρει «αφελληνισμό» των Ελληνοκυπρίων, ενώ ταυτόχρονα να χαρακτηρίζεται (συχνά από τα ίδια άτομα) η κυπριακή ελληνική ως αυθεντικά ελληνική, σχεδόν αρχαία, μέχρι και «ομηρική» (θέση που δεν ισχύει επιστημονικά, καθώς η κυπριακή ελληνική, όπως και σχεδόν όλες οι νεοελληνικές γλωσσικές ποικιλίες, συμπεριλαμβανομένης της κοινής, προέρχονται από την ελληνιστική κοινή μέσω της μεσαιωνικής ελληνικής).

Η κατασκευή ενός φαντασιακού Άλλου που θέλει να καταστρέψει τη γλώσσα είναι μια γνωστή από την επιστημονική βιβλιογραφία φοβική στρατηγική που εργαλειοποιεί τη γλώσσα για πρόκληση ηθικού πανικού, ενισχύει διχαστικά αφηγήματα και καταλήγει να στιγματίζει εν προκειμένω τον διαλεκτικό λόγο. Η ύπαρξη και συνύπαρξη της κυπριακής ελληνικής και της κοινής νεοελληνικής ―αλλά και ευρύτερα η πολυγλωσσία― δεν είναι πρόβλημα προς επίλυση· είναι πλούτος προς αξιοποίηση. Η ενίσχυση της γλωσσικής αυτοπεποίθησης, η ανάπτυξη πολλαπλών εκφραστικών τρόπων και η διεύρυνση του γλωσσικού ρεπερτορίου των ομιλητών και ομιλητριών είναι κατευθύνσεις που προάγουν τόσο την παιδεία όσο και την πολιτότητα. Επομένως, η κυπριακή κοινωνία χρειάζεται αυτόν τον γλωσσικό πλουραλισμό· αυτό που δεν χρειάζεται είναι η αστυνόμευση της γλωσσικής έκφρασης.

Η καινοφανής απαίτηση να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά οι επίσημες γλώσσες της Κυπριακής Δημοκρατίας στον δημόσιο λόγο ―ακόμα και στην τέχνη― εκτός από ανεδαφική είναι και βαθιά αντιδημοκρατική. Το σύνταγμα ―ορθά― πουθενά δεν απαγορεύει την αξιοποίηση της γλωσσικής ποικιλότητας, που αποτελεί και άσκηση του θεμελιώδους δικαιώματος της ελευθερίας έκφρασης σε μια πλουραλιστική κοινωνία.

Εν κατακλείδι, η υποτίμηση και απαξίωση της κυπριακής ελληνικής δεν είναι ουδέτερη: είναι ιδεολογική πράξη. Κάθε γλωσσική ποικιλία αποτελεί φορέα ταυτότητας, πολιτισμού και συλλογικής μνήμης. Συνεπώς ο στιγματισμός της κυπριακής ελληνικής, ή οποιασδήποτε άλλης γλωσσικής ποικιλίας, αποτελεί προσβολή προς τη γλωσσική κοινότητα και στάση επιζήμια για την ελληνική γλώσσα. Όπως μας διδάσκει η γλωσσολογική έρευνα, ο σεβασμός, η καλλιέργεια αλλά και η δημόσια αξιοποίηση κάθε γλωσσικής ποικιλίας (είτε αυτή λέγεται κυπριακή ελληνική, είτε κοινή νέα ελληνική, είτε κυπριακή τουρκική, είτε πρότυπη τουρκική, είτε κυπριακή αραβική, είτε δυτική αρμενική, είτε κυπριακή νοηματική κ.λπ.) δεν συνιστά απειλή αλλά προϋπόθεση για μια πολιτισμικά πλουσιότερη κοινωνία, για αποτελεσματικότερη εκπαίδευση και για ενίσχυση της κριτικής σκέψης.

Γλωσσολογική Εταιρεία Κύπρου

Λευκωσία, Ιούνιος 2025


Comments

Popular posts from this blog

Υπάρχει μια μη αποικιακή γλώσσα στην Κύπρο; Και αν ναι, θα έπρεπε όλοι να μιλάμε στην ετεοκυπριακή; - nvp (2017)

Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στα Αγγλικά στον ιστότοπο Kontrasusta. Αυτή η μετάφραση εντοπίστηκε στο Κυπριακό Κινηματικό Αρχείο.   ------- Υπάρχει μια μη αποικιακή γλώσσα στην Κύπρο; Και αν ναι, θα έπρεπε όλοι να μιλάμε στην ετεοκυπριακή; δημοσιεύτηκε στις 22 Νοεμβρίου, 2017, από nvp. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η γλώσσα δεν είναι, σε ένα ορισμένο επίπεδο ανάλυσης, ένα πολιτικό εργαλείο. Οι άνθρωποι στην Κύπρο το γνωρίζουν αυτό διαισθητικά, και γι' αυτό δεν θα ασχοληθώ με τη θεωρία, αλλά θα επικεντρωθώ στο πρακτικό επίπεδο. Η γλώσσα είναι πολιτική, και εμείς, ως άτομα και ομάδες, κάνουμε πολιτική. Μερικές φορές συνειδητά, άλλες φορές λιγότερο. Αυτός ο ιστότοπος δημιουργήθηκε επίσης από μια σειρά πολιτικών αποφάσεων, μερικές από τις οποίες αρκετά συνειδητές (είναι ένας ιστότοπος που δεν περιορίζεται σε ένα μέρος της Κύπρου, παρόλο που η συνηθισμένη επιλογή είναι ο διαχωρισμός). Είναι, μεταξύ άλλων, πνευματικός διάδοχος ενός παλαιότερου πολιτικού εγ...

(to the stones) we lent you our breath, and you whispered it back to the earth - Cyprus Pavilion La Biennale di Venezia (2025)

This book was published in the context of the exhibition entitled “(to the stones) we lent you our breath, and you whispered it back to the earth” at the Cyprus Pavilion at the 19th international architecture exhibition La Biennale di Venezia 2025. It can be located by pressing here.

Κριτική του «Υφαίνοντας το Νήμα: Συγκυρία, Ταξική Σύνθεση και Ανταγωνιστικό Κίνημα στην Κυπριακή Δημοκρατία»

Τον Φλεβάρη του 2025 κυκλοφόρησε στη Λευκωσία το βιβλίο της Λέσχης Κινηματικού Αναστοχασμού «Υφαίνοντας το Νήμα: Συγκυρία, Ταξική Σύνθεση και Ανταγωνιστικό Κίνημα στην Κυπριακή Δημοκρατία». Ποιο κάτω ακολουθεί κριτική του βιβλίου. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι δεν πρόκειται για μια τυπική βιβλιοκριτική και, ως εκ τούτου, δεν υπάρχει εκτενής συζήτηση για το περιεχόμενο του βιβλίου, ούτε επαρκής περιγραφή των θετικών συνεισφορών του. Συνεπώς, η παρούσα κριτική προϋποθέτει ότι η αναγνώστρια της έχει διαβάσει το βιβλίο, το οποίο μπορεί να εντοπιστεί προς το παρόν στον κοινωνικό χώρο Καϊμάκκιν. Θα ήθελα επίσης να παροτρύνω τα άτομα που είναι μέρος, ή ασχολούνται με τον κυπριακό ριζοσπαστικό χώρο να διαβάσουν το βιβλίο, τόσο γιατί πρόκειται, τουλάχιστον εξ όσων γνωρίζω, για την πρώτη προσπάθεια προσέγγισης της κυπριακής εμπειρίας με αυτόν τον τρόπο, όσο και γιατί το εκδοτικό εγχείρημα του Faura Books, που έχει εκδώσει το βιβλίο, είναι μια αξιόλογη πρωτοβουλία η οποία καλύπτει ένα ιστορικό κενό ...